Türkiye’de Çıkan İlk Gazeteler

Türkiye’de Çıkan İlk Gazeteler

Türkiye’de çıkan ilk gazete “Bulletin des Nouvelles”tir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde, Eylül 1795’te, Fransız Büyükelçiliği tarafından çıkarılan gazete 6-8 sayfa civarındaydı ve ayda iki defa yayınlanıyordu.

Fransızca olarak yayınlanan ve ortaya çıkışında dönemin Fransa Büyükelçisi Verninac’ın ciddi girişimlerinin olduğu Bulletin des Nouvelles’in yayınlanmasındaki temel amaç; Fransız Devrimi ile ortaya çıkan siyasi felsefenin tanıtılması ve yayılmasıydı. Bugün hiçbir kopyası bulunmayan gazetenin bilinen son sayısı Mart 1796’da çıkmıştır.

Eylül 1796’da yine Fransız Büyükelçiliği tarafından çıkarılan ikinci gazete olan “Gazette Francoise de Constantinople” yayınlanmış ve Mayıs 1797’ye kadar yayına devam etmiştir. Temmuz 1797’de yayına başlayan” Mercure Oriental”den sonra, 1824 yılında İzmir’de “Le Smyrnien”, “Le Spectator Orientale” ve “Le Courier de Smyrne” gazeteleri yayınlanmaya başlamıştır. Bütün bu gazeteler, Fransızlar’ın kapitülasyonların kendilerine verdiği haklara dayanarak ve Osmanlı mevzuatına değil Fransız Büyükelçiliği’nin belirlediği kurallara göre yayınladığı gazetelerdir.

İlk Türk gazetesi olarak nitelendirilebilecek, Osmanlılar tarafından ve Osmanlıca çıkarılan ilk gazete ise Kasım 1831 tarihli “Takvim-i Vekayi”dir. Batıdan esinlenilerek yayınlanan Takvim-i Vekayi, devletin yayın organıydı. Gazetenin çıkarılış amaçları Osmanlı tebaasının yurt içinde ve yurt dışındaki gelişmelerden haberdar olması, diğer devletlerin Osmanlı yönetiminin görüşlerini bilmesi, asılsız haberlerin yayılmasının ve dolayısıyla iç karışıklıkların engellenmesi ve son olarak devlet icraatlarının herkesçe bilinip buna uyulması sayesinde devlet birliğinin korunmasıydı.

Batılılar tarafından “Osmanlı’nın Deli Petro’su”, Osmanlı tebaası tarafından da “Gavur Sultan” lakapları takılan dönemin padişahı II. Mahmut’un reform hareketleri çerçevesinde çıkarılan Takvim-i Vekayi; henüz hazırlık aşamasındayken muhalifler tarafından din karşıtı olarak nitelendirildiği için, ilk sayıyla birlikte II. Mahmut’un gazetenin şeriat hükümlerine aykırı olmadığı yönündeki sözlerini içeren “Mukaddime” isimli bir ek verilmiştir.

Takvim-i Vekayi, çıkışından 5 gün sonra Fransızca, daha sonra Rumca, Ermenice, Arnavutça ve Farsça olarak da yayınlanmıştır. Fransızca gazetenin ismi “Le Moniteur Ottoman”, sorumlusu ise Alexandre Blacque’dı. Takvim-i Vekayi düzensiz olarak 1922 yılına kadar yayınını sürdürmüştür.

Osmanlıca çıkan ilk özel gazete 1840 yılında yayınlanan “Ceride-i Havadis”tir. Gazetenin sahibi bir İngiliz gazetesinin İstanbul muhabiri olan William Churchill’di. 10 günde bir çıkan gazetenin tirajı ilk zamanlar 150 civarındaydı. Dış haberlere ağırlık veren ve çeviriler de yayınlayan Ceride-i Havadis, aynı zamanda Osmanlı topraklarında çıkan gazeteler içinde ilan yayınlayan ilk gazeteydi. Ayrıca gazetenin verdiği ve Kırım Savaşı’yla ilgili gelişmelerin yer aldığı “Ruzname-i Ceride-i Havadis” adlı ek, Osmanlı gazetelerinin ekleri içinde düzenli aralıklarla yayınlanan ilk ekti. Ceride-i Havadis 1864 yılında yayın hayatına son vermiştir.

Osmanlı tebaası tarafından yayınlanan ilk gazete ise “Tercüman-ı Ahval”dır. Yayıncıları devlet tarafından eğitim amacıyla batıya gönderilen Agah Efendi ve Şinasi’dir. Tercüman-ı Ahval’in 21 Ekim 1860 günü yayınlanan ilk sayısında yer verilen “yönetilenlerin basın yoluyla yönetenlerin aldığı kararlarla ilgili görüş belirtmesi ve yönetenlerin buna izin vermesi gerektiği” düşüncesi, dönemin Osmanlı yönetimi düşünüldüğünde Türk Basın Tarihi ve Türk Siyasi Tarihi’nde bir dönüm noktası olarak kabul edilebilir. Tercüman-ı Ahval, Şinasi’nin “Şair Evlenmesi” adlı tiyatro oyununu da dizi olarak yayınlamış ve 1866 yılında yayınına son vermiştir.
http://www.evriki.com/ilkler-turkiyede-cikan-ilk-gazeteler.html